Խիստ մտահոգիչ են մնում հոգեբուժարաններում մարդկանց ոչ հոժարակամ
բուժման հարցերը, որ խրոնիկ են դարձել:
Հոգեբուժական բուժման համաձայնությունը ձևական է, և հոգեբուժական
կազմակերպությունում՝ մարդիկ զրկվում են ազատությունից` իրավունքների կոպիտ
խախտումներով:
Դատարանների որոշումները ձևական ու մակերեսային` առանց բավարար
հիմքերի, տիպային (շաբլոնային) ձևակերպումներով են ու որևէ երաշխիք չեն մարդու
համար:
Օրինակ՝ Արմաշի առողջության կենտրոն անցյալ տարվա այցը պարզել է,
որ տնօրինությունը 19 անձի համար՝ երկու խմբով, միջնորդություն է ներկայացրել
դատարան՝ ոչ հոժարակամ բուժում սկսելու նպատակով, որոնցից 7-ի վերաբերյալ դատարանի
վճիռներ այցի պահին դեռևս առկա չեն եղել։
Մարդու իրավունքների պաշտպանի՝ որպես Կանխարգելման ազգային
մեխանիզմի կողմից ուսումնասիրվել են բոլոր փաստաթղթերը և արձանագրել, որ
հիվանդության պատմագրերում բացակայել են «Բժշկական հանձնաժողովային եզրակացության»
օրվա կամ դրան նախորդող կամ հաջորդող ժամանակահատվածում բժշկական հանձնաժողովային
զննություն իրականացնելու կապակցությամբ գրառումներ: Որոշ դեպքերում
հանձնաժողովային եզրակացության արդյունքները հիվանդության պատմության նկարագրերում
ավելացված են եղել հավելյալ էջով՝ այն դեպքում, երբ պատմագրերի էջերի քանակը դեռևս
սպառված չի եղել։
Պատմագրերում բացակայել են նաև հոգեկան առողջության խնդիր ունեցող
անձանց բուժումից կամ ստացիոնարում պահվելուց հրաժարվելու մասին գրառումները:
Նշված անձանց բժշկական զննությունները և համապատասխան գրառումները շարունակել են
կատարվել ընդունված «ձևաչափով»՝ ամիսը մեկ անգամ, և չեն արտացոլել պացիենտի ոչ
հոժարակամ բուժում սկսելու հիմքերը:
Ավելին, «Բժշկական հանձնաժողովային եզրակացության» մեջ, թեև նշվում
է, որ հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձը «…վտանգ է ներկայացնում
արտահիվանդանոցային պայմաններում…», կամ «իր հոգեվիճակով խիստ վտանգ է
ներկայացնում իր և շրջապատի համար», այնուամենայնիվ՝ պատմագրերում վերոգրյալը հաստատող
արձանագրություններ առկա չեն եղել:
Հիվանդության պատմագրերում միջնորդությանը նախորդող և հաջորդող
գրառումները նկարագրված են եղել առանց պացիենտի մոտ հոգեկան վիճակի բացասական
դինամիկայի, հիմնականում՝ կայուն, երբեմն նաև դրական դինամիկայով:
Պացիենտների նկատմամբ ոչ հոժարակամ բուժում սկսելու համար դատարան
ուղղված ուսումնասիրված միջնորդություններն ունեցել են տիպային բնույթ, հիմնական
ձևակերպումները կրկնվել են՝ բացառությամբ պացիենտների անուն ազգանունների և
ախտորոշումների։
Դատարան ներկայացված բոլոր միջնորդություններում պացիենտների
վերաբերյալ արձանագրված է եղել, որ «…քննադատությունն իր հիվանդության հանդեպ
բացակայում է, ինչի արդյունքում հրաժարվում է ստացիոնար բուժումից և բուժում
չիրականացնելը կարող է վատթարացնել հիվանդի հոգեկան վիճակը», «իր հիվանդության
հանդեպ չունի քննադատություն, կարիք ունի ոչ հոժարակամ ստացիոնար բուժման և
խնամքի», «խնդրում ենք սույն դիմումը ընդունել վարույթ և ԱԱՀ ենթարկել
հոգեբուժական հիվանդանոցում ոչ հոժարակամ հոսպիտալացման և բուժման, քանի որ իր
հոգեվիճակով խիստ վտանգ է ներկայացնում իր և շրջապատի համար»:
Ո՛չ միջնորդություններում, ո՛չ էլ հոգեկան առողջության խնդիրներ
ունեցող անձանց հիվանդության պատմագրերում, որպես կանոն, առկա չի եղել հիվանդի՝
ստացիոնարից և բուժումից հրաժարվելու մասին գրառում: Օրինակ, հիվանդության
պատմագրում գրառման համաձայն՝ 2020 թվականի մայիսի 26-ին պացիենտն ընդունվել է
Արմաշի առողջության կենտրոն՝ հոժարական բուժման, մինչդեռ նույն թվականի դեկտեմբերի
11-ին Կենտրոնի տնօրինությունը միջնորդություն է ներկայացրել վերջինիս նկատմամբ ոչ
հոժարակամ բուժում սկսելու նպատակով, այն պարագայում, երբ պացիենտի հիվանդության
պատմագրում արված գրառումներում պարբերաբար նշվել է, որ վերջինս «հիմնականում
հոգեկան հանգիստ վիճակում է գտնվում», «գիտակցությունը պարզ է», «կոնտակտային
մատչելի է», «հարցերին պատասխանում է ըստ էության», «ըմբռնում և պահպանում է
ներհիվանդանոցային կարգն ու կանոնը»:
Նշված դեպքերով հիվանդության պատմագրերը չեն արտացոլում ոչ
հոժարական բուժում սկսելու որևէ իրավական հիմք: Նշված հանգամանքները լրջագույն
մտահոգություն են ստեղծում ոչ հոժարակամ բուժման գործընթացի արհեստական և անհիմն
լինելու վերաբերյալ:
Հոսպիտալացման և բուժման իրազեկված համաձայնության պատշաճ
ապահովման փոխարեն նման տիպային բնույթ կրող «Բժշկական հանձնաժողովային
եզրակացությունների» հիման վրա դատարան ներկայացվող միաբնույթ միջնորդությունները,
առանց անձի ռիսկայնության և հիվանդանոցային բուժման անհրաժեշտության վերաբերյալ
պատշաճ հիմնավորումների՝ խիստ խնդրահարույց է:
Հատկապես մտահոգիչ է այն, որ տարիներ ի վեր «հոժարակամ» բուժվող մի
խումբ պացիենտներ անհասկանալի հանգամանքներում և միևնույն ժամանակահատվածում
դարձել են «խիստ վտանգավոր իրենց և շրջապատի համար», ինչը սակայն որևէ կերպ չի
հիմնավորվում վերջիններիս հիվանդության պատմագրերում բուժող բժիշկների կատարած
գրառումներով:
Խիստ մտահոգիչ է, որ նման տիպային միջնորդությունները տարակուսանքի
տեղիք չեն տվել նաև ոչ հոժարակամ բուժում սկսելու վերաբերյալ դատական ակտեր
կայացրած դատավորների մոտ: Ընդհակառակը, դատական ակտի հիմքում, որպես կանոն, դրվել
են հոգեբուժական կազմակերպության միջնորդություններում ներկայացված տիպային
ձևակերպումները՝ առանց դրանք հիմնավորող բավարար փաստարկների:
Այդ դատական ակտերը հիմնականում տարբերվել են պացիենտների
անուն-ազգանուններով և հիվանդության ախտորոշումներով, ինչը վկայում է այն մասին,
որ ոչ հոժարակամ բուժում սկսելու վերաբերյալ դատական ակտերը ևս տիպային բնույթ են
կրում:
Մարդու իրավունքների պաշտպանը կրկին շեշտում է, որ հոգեկան առողջության
խնդիրներ ունեցող անձանց խնամքի անհրաժեշտությունը և դրա ապահովման համար
համապատասխան սոցիալական ծառայությունների պակասը կամ բացակայությունը չեն կարող և
չպետք է հիմք հանդիսանան ոչ հոժարակամ բուժում սկսելու համար:
Հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց համար համայնքահեն
ծառայությունների, դրանց բազմատեսակության և հասանելիության ապահովումը պետք է
երաշխավորված լինի պետության կողմից:
Նման ծառայությունների բացակայությունը չպետք է արդարացում
հանդիսանա պետության համար հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց՝ նրանց
կամքին հակառակ շարունակաբար հոգեբուժական կազմակերպություններում պահելու, կամ ոչ
հոժարակամ բուժման գործիքակազմի կիրառմամբ ճարահատյալ անձանց ազատությունից
զրկելու համար:
Նմանատիպ խնդիրներ Մարդու իրավունքների պաշտպանը՝ որպես
կանխարգելման մեխանիզմ, արձանագրել է նաև հոգեբուժական այլ
կազմակերպություններում:
Առավել մանրամասն հարցը ներկայացված է Մարդու իրավունքների
պաշտպանի՝ որպես կանխարգելման ազգային մեխանիզմ, տարեկան գործունեության
զեկույցում:
English
